Doanh nghiệp niêm yết kém minh bạch

Báo cáo tài chính của hầu hết doanh nghiệp không trích lập dự phòng giảm giá hàng tồn kho và nợ phải thu khó đòi. Chất lượng thông tin tài chính của các doanh nghiệp niêm yết năm nay đã giảm sút ro rệt so với các năm trước.

Đó là nhận định của lãnh đạo Uỷ ban chứng khoán Nhà nước tại hội thảo “Trách nhiệm của kiểm toán viên và đơn vị được kiểm toán trong việc tuân thủ các quy định và hướng dẫn của chuẩn mực kiểm toán Việt Nam mới” do Ủy ban chứng khoán phối hợp với Hội Kiểm toán viên hành nghề Việt Nam (VACPA) tổ chức cuối tuần qua, thời điểm hầu hết các doanh nghiệp đang chuẩn bị khoá sổ kế toán, lập báo cáo tài chính năm.

 

“Nghệ thuật” báo cáo tài chính

Bà Hà Thị Ngọc Hà, Phó vụ trưởng Vụ chế độ kế toán và kiểm toán, Bộ Tài chính nhận xét: “Chỉ cần nhìn qua là chúng tôi đã nhận thấy sự vô lý trong cách lập báo cáo tài chính của doanh nghiệp, thấy báo cáo tài chính của doanh nghiệp chưa tuân thủ đúng quy định chuẩn mực kế toán”. Bà Hà giải thích, trong bối cảnh kinh tế khủng hoảng, sức cầu suy giảm, hàng tồn kho trong doanh nghiệp tăng cao và nợ phải thu khó đòi cũng theo đó tăng vọt, vì vậy, một báo cáo tài chính trung thực, chính xác phải phản ánh được những thực tế này. Tuy nhiên, trên báo cáo tài chính năm 2011 và báo cáo tài chính bán niên, báo cáo tài chính quý của hầu hết các doanh nghiệp công bố thời gian qua đã không thực hiện trích lập dự phòng giảm giá hàng tồn kho, nợ phải thu khó đòi.

 

“Việc lập báo cáo tài chính tại nhiều doanh nghiệp không chỉ là một kỹ thuật, mà phải nói đã là một nghệ thuật”, bà Hà ví von. Nhiều doanh nghiệp dựa vào chính sách kế toán như “cái van” để điều chỉnh lợi nhuận, chẳng hạn thay đổi thời gian khấu hao tài sản cố định từ 15 năm lên 25 năm để giảm con số chi phí khấu hao trong năm, làm tăng lợi nhuận của doanh nghiệp.

 

Minh bạch là nền tảng

Báo cáo của ông Bùi Hoàng Hải, Phó vụ trưởng Vụ quản lý phát hành, Ủy ban chứng khoán tại hội thảo đã khái quát những “sai sót thường gặp” trong việc lập và trình bày báo cáo tài chính của các doanh nghiệp niêm yết trong 6 nhóm cơ bản, từ hình thức của báo cáo tài chính, cho đến các nội dung quan trọng trong báo cáo tài chính, như liên quan đến bảng cân đối kế toán, các khoản dự phòng, báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh, báo cáo lưu chuyển tiền tệ, bản thuyết minh báo cáo tài chính, báo cáo tài chính hợp nhất.

Với báo cáo kết quả kinh doanh, nhiều doanh nghiệp được xác định đã không ghi nhận đúng số lãi vay dự tính phải trả, không kết chuyển toàn bộ chi phí quản lý doanh nghiệp phát sinh trong kỳ vào báo cáo kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh, mà “treo” lại một phần trên bảng cân đối kế toán, một thủ thuật điều chỉnh lợi nhuận của doanh nghiệp.

 

Riêng đối với thuyết minh báo cáo tài chính, một phần không thể thiếu trong báo cáo tài chính để diễn giải về cơ sở của những con số trên báo cáo tài chính, theo ông Hải, đã có rất nhiều sai sót. Thuyết minh chính sách kế toán một đằng, nhưng thực tế lại thực hiện một nẻo. Ông Hải dẫn ví dụ, doanh nghiệp thuyết minh chính sách kế toán ghi nhận khoản chênh lệch tỷ giá hối đoái là chuẩn mực kế toán số 10, nhưng thực tế, lại kế toán theo quy định tại Thông tư 201/2009, văn bản có mâu thuẫn với chuẩn mực này. Tình trạng rất phổ biến là thuyết minh thiếu nhiều nội dung theo yêu cầu của chuẩn mực kế toán và chế độ kế toán.

“Trong năm, Ủy ban chứng khoán đã yêu cầu 20 doanh nghiệp niêm yết phải giải trình, bổ sung thuyết minh báo cáo tài chính, thuyết minh về các bên liên quan, về tài sản tiềm tàng, nợ tiềm tàng còn thiếu”, ông Hải cho biết.

 

Quy trách nhiệm ra sao?

Cần phải khẳng định, việc hiểu và áp dụng đúng các quy định trong chế độ, chuẩn mực kế toán không đơn giản và các sai sót trong việc lập và trình bày báo cáo tài chính là khó tránh khỏi. Nhưng những sai sót trên báo cáo tài chính của các doanh nghiệp trong năm nay dày hơn, đang báo động về tính minh bạch của thông tin kế toán các doanh nghiệp niêm yết, cũng như vi phạm quy định của pháp luật về kế toán.

 

Theo bà Hà, có tình trạng doanh nghiệp niêm yết thuê một lúc 2-3 công ty kiểm toán thực hiện kiểm toán báo cáo tài chính, công ty nào cho ra báo cáo kiểm toán đẹp hơn thì doanh nghiệp sẽ sử dụng báo cáo kiểm toán đó.

“Trong đợt kiểm tra chất lượng dịch vụ của một số công ty kiểm toán vừa qua, chúng tôi đã phát hiện hai báo cáo kiểm toán của hai công ty kiểm toán khác nhau về cùng một công ty niêm yết, được ký cùng một ngày, nhưng một báo cáo chấp nhận toàn phần, một báo cáo có khoản ngoại trừ”, bà Hà chia sẻ.

 

Lâu nay, khi báo cáo tài chính có xác nhận của kiểm toán độc lập mặc nhiên được coi như đã được đảm bảo và nếu có sai sót, công chúng thường “kết tội” cho phía công ty kiểm toán. Nhưng tại hội thảo, các chuyên gia nhấn mạnh, để xảy ra sai sót trên báo cáo tài chính sau kiểm toán, trách nhiệm cao nhất không phải thuộc về công ty kiểm toán mà là của doanh nghiệp, những người trực tiếp lập báo cáo tài chính. Tuy nhiên, kiểm toán viên có vai trò liên đới trong chuyện này.

 

Bà Hà ví dụ, trên một số báo cáo kiểm toán báo cáo tài chính hợp nhất, có khoản ngoại trừ khoản đầu tư vào công ty liên kết do kiểm toán viên không thu thập được báo cáo tài chính của công ty liên kết, nhưng khi cơ quan quản lý phát hiện và chất vấn về việc đã kiểm tra xem báo cáo tài chính của công ty liên kết này đã nộp cho cơ quan thuế hay chưa, thì phía kiểm toán không thể trả lời được. “Đằng sau đó là những vấn đề gì giữa doanh nghiệp và kiểm toán?”, bà Hà đặt câu hỏi.

 

Sẽ không còn những “vùng cấm” với công ty kiểm toán

Trong lộ trình hoàn thiện các văn bản pháp lý liên quan đến hoạt động kế toán, kiểm toán, nhất là khi Luật kiểm toán độc lập được ban hành và chính thức có hiệu lực từ đầu năm nay, Bộ Tài chính đã uỷ quyền cho VACPA soạn thảo hệ thống 37 chuẩn mực kiểm toán mới, với yêu cầu về chất lượng dịch vụ cũng như trách nhiệm của kiểm toán viên cao hơn. Dự kiến, hệ thống chuẩn mực này sẽ được ban hành trong tháng 12 này và chính thức được áp dụng với kỳ kiểm toán từ đầu năm 2013.

 

Điểm mới trong dự thảo chuẩn mực này là quy định doanh nghiệp kiểm toán và đơn vị được kiểm toán được phép ký hợp đồng kiểm toán trong nhiều năm tài chính liên tiếp, thay vì lựa chọn kiểm toán và công ty kiểm toán trong từng năm. Theo ông Bùi Văn Mai, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VACPA, điều này sẽ giúp doanh nghiệp kiểm toán có thời gian gắn bó đủ dài với đơn vị được kiểm toán để hiểu sâu, hiểu kỹ, từ đó, chất lượng của cuộc kiểm toán được nâng cao hơn. Tuy nhiên, để đảm bảo tính độc lập, doanh nghiệp kiểm toán phải thực hiện luân chuyển thành viên ban giám đốc và kiểm toán viên phụ trách hợp đồng sau 3 năm. Trong trường hợp công ty có lợi ích công chúng hạn chế về phạm vi kiểm toán, tạo những “vùng cấm” không cho phía công ty kiểm toán tiếp cận, chuẩn mực quy định, công ty kiểm toán phải phát hành “thư quản lý”, kịp thời có kiến nghị với Hội đồng quản trị của doanh nghiệp để điều chỉnh.

 

Nhằm đảm bảo báo cáo tài chính cung cấp thông tin trung thực hơn về tình hình tài chính của doanh nghiệp, chuẩn mực kiểm toán được ban hành tới đây cũng có quy định về việc hạn chế các khoản ngoại trừ trên báo cáo kiểm toán. Trường hợp doanh nghiệp kiểm toán không không tham gia vào quá trình kiểm kê hàng tồn kho, tiền mặt đúng ngày khoá sổ năm tài chính của doanh nghiệp theo quy định, công ty kiểm toán phải thực hiện các biện pháp bổ sung, thay thế. “Trường hợp nào cũng có cách xử lý, vấn đề là doanh nghiệp kiểm toán có muốn làm hay không”, ông Mai khẳng định.

 

Theo doanh nhân sài gòn